hatmi

Diger Isimleri :

hatmi ^[Türkçe]
ibiskökü ^[Türkçe]
şifalikök ^[Türkçe]
Tıbbi hatmi ^[Türkçe]
tıbbikök ^[Türkçe]
Eibisch ^[Almanca]

Latince Adi : Althaea officinalis L.

Familya : Malvaceae

Genel Bilgiler

Bilimsel adı: Althaea adı, Yunanca aldoino = yararı dokunmak, korumak sözcüğünden kökenlenmektedir.
Anavatanı: Anavatanının Karadeniz, Hazar deniz ve Akdeniz kıyıları olduğu sanılmaktadır.
Tarihçesi: Tanıdığımız hatminin tarihte kullanıldığına ilişkin tam bir tanımlama yoktur. Ancak, eş nitelikli özdeş bitkinin veya bitkilerin kullanıldığı açıkça görülmektedir. Örneğin Theophrast'ın sarı Dioskuri-des'in kullandığı ise, pembemsi kırmızı çiçeklidir. Hippokrates kökünü kaynatarak yara tedavisinde kullanıyordu. Diokurides ise, bitkisini (althaea) sürgün, böbrek taşlan, iç yaralanmalar, arı sokmaları, solunum organları balgamları ve bağırsak enfeksiyonlarında kullanmaktaydı. Avrupa' da 8. yy'da İmp. Büyük Kari yararlı bitki olarak yetiştirmiştir. Salerno okulunda malva bitkileri adı altında yer verilmiş, adını suyunun yumuşatma (malva = yumuşak) gücünden aldığını, bağırsakları harekete getirdiğini anlatan kısa bir şiir de yazılmıştır. Lonicerus, Matthiolus ve birçokları yakl. özdeş hastalıklarda örneğin balgam söktürücü, çarpma, vurma nedenli, iç yaralanmalar, çıban yumuşatıcı, yanıklar ve kökünden damıtılan suyu ise, dizanteri, kanlı sidik, sidiktorbasını temizlemede kullanmıştır. Leclerc boğaz iltihaplarında, gargara, çıbanları yumuşatıcı, bağırsak iltihapları lavmanlarında da yardımcı ve ek madde olarak kullanmıştır.
Tıbbi nitelikleri: Yumuşatıcı, öksürük tedavi edici, iltihabın tahriş etmesini önleyici.
Kullanıldığı yerler: Çıbanların olgunlaştırılması, ab-seler, göz iltihapları, sidikyolları hastalıkları, sidiktor-bası iltihapları, sindirim sistemi hastalıkları, sürgün, dizanteri, solunum organları hastalıkları, bronşit, öksürük, boğmaca.
Botanik: Ülkemizde yaygın olarak yetişir. Özellikle orta derece nemli, humuslu kumlu, humuslu kumlu balçıklı, tuzlu topraklarda sever. Akarsu kıyı ve yakınlarında çok görülür. Hava değişikliğine çok dayanıklıdır. Avrupa'nın bazı yörelerinde tarımı yapılır. Asya'da Sibirya'ya dek yetişir. Amerika'da da yetiştirilmiştir. Bitkiye zarar veren birçok böcek, hastalık vardır.
Çok yıllıktır. Kök kısa, kalın, etli, beyaz, çok başlı, yalın veya çok yan köklüdür. Toprağın 50 cm derinliğine dek iner. Tümü kıllarla kaplıdır. Dikine çıkan gövde çok dallıdır. Boyu 60 ile 150 cm arasında değişir, çok seyrek olarak 2 m'ye dek ulaştığı görülür.
Gövdenin alt bölümü odunumsu, kaba kıllı, üste doğru otsu, beyazımsı keçe gibi kıllarla kaplıdır. Yapraklar saplı yumurta biçimli, kadife gibi, kıllarla kaplıdır. Bu nedenle grimsi yeşil renkli görünür. Alt yapraklar kalp biçimli 5 parçalı, üst yapraklar 3 parçalı uca doğru sivridir. Çiçekler yaprak koltuklarından çıkar, 5 yapraklıdır. Aşağıdan yukarıya doğru hazirandan eylüle dek açar. 3-5 cm çapında çoğunlukla çok açık pembe beyaz renklidir. Meyvesi birçok küçük mey-veciğin birleşmesinden oluşur. Tohumlar böbrek biçimli, yakl. 2 mm genişliğinde, renkleri gri maviden, kahverengine dek değişir.
Nelerinden yararlanılır: Kuru veya taze olarak kökünden (Radix Althaeae), yapraklarından (Folia Alt-haeae), çiçeklerinden (Flores Altheaea) yararlanılır.
Toplanması ve saklanması: Kışa doğru içindeki müsilaj (sümüksü madde) oranı arttığından kökler sonbaharın sonunda kuru havada topraktan çıkarılır. (Çoğunlukla 2 yıllık kökler toplanır). Kök topraktan, yan köklerden,odunumsu bölümlerinden temizlenir, soyulur, 15-20 cm uzunluğunda kesilir. Çok etli ise, yukarıdan aşağıya doğru ikiye bölünür. Hava akımlı gölge yerlerde süratle kuruması sağlanır. Yapay olarak havalı fırınlarda ısı yavaş yavaş yükseltilerek 35-60° C arasında kurutulabilir. Yapay kurutmaya öncelik tanınmalıdır. Çabuk ve iyi kurutulmayan köklerin Saprophyten adlı mantar kaplar. Kök lekelenir küf kokar, drog olarak değerini kaybeder.
Yapraklar çiçek açma süresi bitiminde toplanır. Son zamanda yapılan araştırmalar çiçek açma döneminden sonra yapraklarda sümüksü maddenin çoğaldığını göstermiştir. Kesinlikle sararmamış, puccinia malvacearum (hatmi pası) hastalığına yakalanmamış olması gerekir. Bitki yapraksız bırakılmamalıdır. Kimi yerde toprağın üstünden kesilerek toplanırsa da, kökler için zararlıdır. İstenilen gelişmeyi önler. Gölge, havadar yerlere ince serilerek veya yapay olarak kurutulur.
Çiçekler temmuz ve ağustosta toplanır, gölgede ince serilerek veya yapay olarak kurutulur. Kökler, yapraklar, çiçekler kuruduktan sonra nemden iyi korunarak saklanmalıdır.
Kokusu, tadı: Zayıf kokusu, tatlımsı yavan, müsüa-jımsı tadı vardır.
Yan etkileri: Herhangi bir yan etkisi yoktur. Kullanılan kök, yaprak veya çiçeğin sağlıklı olmasına kesinlikle dikkat edilmelidir.
Yüksek oranlı alkolle, tanenle, demirle uyum sağlamaz.

Tibbi Kullanimi

Kimi zaman tıbbi yararları için yerine Gülhatmi (A. rosea) türünün kullanıldığı Tıbbi hatminin bu tıbbi etkileri:
• Mideyi yatıştırır, bağırsakları yumuşatır.
• İdrar söktürücüdür.
• Nezleyi hafifletir. Göğsü yumuşatır ve balgamı söktürür.
Bu etkilerinden yararlanılmak üzere, hatminin çiçek açışından sonra toplanan yaprakları, gölge ve havadar bir yerde kurutulur, 1 tatlı kaşığı kurumuş yaprak, 1 bardak su içinde kaynama noktasına kadar ısıtılır, sonra ateş kısılarak 10-15 dakika daha ısıtma işlemi sürdürülür. Böylece hazırlanan dekoksiyondan günde üç kez birer bardak içilir.
• Hatmi sakinleştiricidir.
• Ağız, boğaz ve diş diplerindeki ülserlere iyi gelir.
Bu durumlar için, yukarıda anlatıldığı şekilde kurutulan hatmi yapraklarından 1 -2 tatlı kaşığı alınıp üzerine 1 bardak kaynar su dökülerek ve 10 dakika demlendirilerek bir infüzyon hazırlanır. Sakinleştirici etkisi için günde üç kez birer bardak infüzyon içilir. Aynı infüzyonla yapılan gargara, ağız ülserlerine iyi gelir.
• Ayrıca hatmi bedendeki yaraları iyileştirir.
Bunun için, hatmi yaprakları ezilerek bir yara lapası hazırlanır. Bu lapa yaralara dıştan uygulanır.
Kullanma biçimleri: İçten ve dıştan kullanılır.
İlaç olarak hazırlanma biçimleri: Genel olarak çayından yararlanılır. Yanı sıra şurubu, çok seyrek kurutulmuş kökünden dövülerek yapılan toz da kullanı-
Çay; başka çaylarla karıştırılacaksa, ayrıca hazırlanır. 2 ç.k. kıyılmış kök, yaprak veya çiçek, kök karışımı 30 d ak. - 8 saat arası 250 ml soğuk suda demi. süzülür. İçmek için ısıtılır. (1 ç.k = 4,3 gr).
Dıştan kullanılacak ise, (gargara, çıban yumuşatıcı, iltihap giderici), haşlama veya kaynatma yöntemi ile hazırlanır. Sıcak olarak hazırlandığında içersindeki nişasta da suda çözülür. Bu gargara olarak veya dıştan kullanıldığında gereklidir.
Gargara; 2 ç.k. kıyılmış kök 250 ml soğuk suda 2-3 saat demlendirilir, yavaş yavaş ısıtılır, çok kısa kaynatılır, süzülür.
Şurup (sirupus Althaeae); çok çeşitli yöntemle hazırlanır.
Rp. 1. (M. Pahlovv).
2 gr ince rendelenmiş hatmi kökü filitreye konur, üzerine 1 gr katıksız alkol ve 45 gr damıtık su karışımı dökülür. Süzülen sıvı tekrar filitrenin üzerine dökülür. Bu işlem 1 saat süresince tekrarlanır. Elde edilen 37 gr sıvıda 63 gr şeker eritilir, kaynatılır.
Rp. 2.
40 gr kıyılmış kök 1 I soğuk suda 8-12 saat demi. süzülür. İçinde 1,5 kg şeker eritilir, kaynatılır.
İçindeki birkaç madde: Müsilaj fkökte %35, yaprak ve çiçeklerde azdır), nişasta %38, pektin %10, ham şeker, asparagin %2, mineraller %7, C vitamini, son araştırmalarda uçucu bir koku maddesi, bir enzim, licitine benzer bir madde de bulunmuştur.
Hastalıklara göre hazırlanması: (Reçeteler)
Öksürük.
Rp. 1.
a. - Meyan - kök - 15 gr
Andız - kök - 15 gr
b. - Hatmi - kök - 15 gr
a. - 1 y.k. karışım 250 ml suda 5 dak.kaynatılır, süzülür.
b. - 1 y.k. 1 s.b. suda 8 saat demi süzülür.
Uyg: İki çay karıştırılır. Saatte 1 y.k. alınır.
Rp. 2.
a. Mürver - yaprak, çiçek - 20 gr
Okaliptüs - yaprak - 20 gr
Akciğerotu - kök - 20 gr
Kekik - bitki - 10gr
Anason - tohum - 10gr
Rezene - tohum - 10 gr
b. Hatmi - kök - 100 gr
a. - 1 y.k. karışıma 1 s.b. su haşlanır, 10 dak. Demi süzülür.
b. - 1 y.k. hatmi 1 s.b. soğuk suda 8 saat demlenir süzülür. İki çay karıştırılır.
Uyg: İçmeden önce ısıtılır. Günde 3-4 ç.f. içilir.
Rp. 3.
Liqu. Ammon anisat - 5 ml
Hatmi şurubu - 30 ml
Damıtık su - 200 ml
Uyg: karışımdan 2 saatte bir 1 y.k. alınır. (İçmeden önce çalkalamalıdır)
Rp. 4.
Hatmi şurubu - 100 ml
Sinirliot şurubu - 100 ml
Rezene balı - 100 gr
Uyg: Karışımdan 2 saatte bir 1 y.k. alınır.
Bronşit. Rp.
a. - Okaliptüs - yaprak - 25 gr
Gelincik - çiçek yaprağı - 25 gr
b. - Hatmi - kök - 50 gr
a. - 2 y.k. karışım 500 ml suda 5 dak. kaynatılır, süzülür.
b. - 2 y.k. 500 ml soğuk suda 8 saat deml. süzülür. İki çay karıştırılır.
Uyg: Yemek saatleri arasında ısıtılarak içilir.
Bronşitli astma krampları. Rp.
a. - Keten - tohum - 30 gr
Meyan - kök - 30 gr
b. - Hatmi - kök - 40 gr
1 ç.k. karışım 1 ç.f. suda yavaş ateşte kısa süre kaynatılır, süzülür.
1 ç.k. 1 ç.f. suda 8 saat demlenir süzülür.
Uyg: İki çay karıştırılır. Isıtılarak günde 2-4 ç.f. içilir.
Solunum tıkanıklığı (zorluğu). Rp.
Menekşe - kök - 10 gr
Meyan - kök - 30 gr
a. - Öksürükotu - yaprak - 40 gr
b. - Hatmi - kök - 50 gr
a. - 1-2 y.k. karışıma 1 ç.f. kaynar su haşlanır, 20 dak. demi. süzülür.
b. - 1 -2 y.k. 1 ç.f. suda 8 saat deml. süzülür. İki çay karıştırılır.
Uyg: İçmeden önce ısıtılır. Günde 5-6 ç.f. içilebilir.
Öksürük, göğüs nezlesi, ses kısıklığı. Rp.
Hatmi - kök – 50 gr
20 gr kök 500 ml suda 8 saat demlenir süzülür.
Uyg: 2 saatlik arayla tümü gün boyunca içilir.
Öksürük, solunum organlarının - (yollarının) balgamlanması.
Rp.
Menekşe - kök - 1 gr
Anason - tohum - 2 gr
Menekşe - kök - 2 gr

Ağız, boğaz ve dişeti iltihaplarını iyileştirir. Bağırsak iltihaplarını giderir.

Ilgili Makaleler / Haberler

Icerdigi Kimyasal Maddeler

Althaea officinalis L. Hakkindaki Bilimsel Arastırmalar